Herken je je in één of meer van de volgende dingen?
- je bent gevoelig
- je kijkt graag de kat uit de boom
- je voelt emoties of stemmingen van anderen gemakkelijk aan
- je pikt sferen snel op als je ergens binnenkomt
- je bent gevoelig voor zintuiglijke prikkels, zoals bijvoorbeeld licht, geluid, warmte of kou
- drukke plekken zijn niet altijd fijn voor je
- soms weet je niet goed wat bij jou of bij de ander hoort
- je voelt je soms overprikkeld
- je bent gevoelig voor stress en negativititeit
- voldoende rust is belangrijk voor je
- je hebt soms even hersteltijd of tijd alleen nodig
- je kunt lichamelijk reageren op emoties of spanning
- je bent gevoelig voor verandering
- je kunt niet goed tegen onrecht
- je kunt intens genieten van bijvoorbeeld muziek, natuur of andere dingen
Het kan zijn dat je bovengemiddeld sensitief bent. Misschien ben je zelfs hoogsensitief. Ook wel gezegd: misschien ben je een HSP-er. Maar wat is dat eigenlijk precies? En hoe weet je of je hoogsensitief bent? En wat kan je eraan doen? In deze blog lees je meer over wat hoogsensitiviteit inhoudt en welke begeleiding hierbij helpend kan zijn.
Liever (hoog)sensitiever?
De afgelopen jaren hoor en lees je steeds meer over hoogsensitiviteit. Er zijn heel wat boeken en artikelen over geschreven, op internet vind je sites en fora over dit onderwerp en diverse cursussen en therapieën zijn speciaal gericht op het omgaan met hoogsensitiviteit. Het lijkt of hoogsensitiviteit steeds meer voorkomt. Maar wat is hoogsensitiviteit nu eigenlijk? Is het een eigenschap, kwaliteit, handicap of een gave? Is het aangeboren of ontstaan door omstandigheden? Heb je het of ben je het? Hoe herken je hoogsensitiviteit bij jezelf of anderen? Kan het overgaan of is het iets waar je mee kunt leren omgaan? Is het een last of juist een verrijking? Wie bepaalt of je hoogsensitief bent? Is het meetbaar? En hoe onderscheidt zich een sensitief persoon van een hoogsensitief persoon?
(Hoog)sensitiviteit in mijn praktijk
Hoewel ook ik mezelf op veel punten herken in de kenmerken van hoogsensitiviteit – ik zou dus kunnen zeggen dat de kans groot is dat ik een HSP-er ben – heb ik voor mezelf nooit de behoefte gevoeld om hier een label op te plakken. Ik zie mezelf gewoon als sensitiever dan sommige andere mensen. Dit is in mijn werk een fantastisch instrument, omdat ik mensen en hun gevoelens daardoor gemakkelijk aanvoel. In mijn praktijk werk ik dagelijks met volwassenen, kinderen en jongeren die ook, geheel of gedeeltelijk, in het beeld passen van een hoogsensitief persoon (HSP). Vaak zijn deze mensen, net als ik, in aanleg al wat sensitiever dan de ‘gemiddelde’ persoon. Daarnaast hebben ze in hun leven soms dingen meegemaakt, zoals ingrijpende of traumatische gebeurtenissen, waardoor het zenuwstelsel en lichaam nog sensitiever zijn geworden. Dit maakt dat ze gevoeliger zijn op emotioneel gebied, maar ook in hun lichaam, dat indrukken soms harder binnen komen en ze sneller overprikkeld en moe raken. Omdat ze zo sensitief zijn, pikken ze gemakkelijk gevoelens of stemmingen van anderen op en is het soms lastig om onderscheid te maken tussen wat van henzelf is en wanneer ze iets voelen dat eigenlijk bij een ander hoort. Gevoelens of spanningen vertalen zich bij hen soms in lichamelijke klachten.
Is een label helpend of niet?
Om therapeutisch met de klachten die horen bij (hoog)sensitiviteit te werken, is een label mijns inziens niet nodig. Bij kinderen die in de praktijk komen merk ik soms zelfs dat een dergelijk etiketje, nadat ze zich al zo lang anders hebben gevoeld dan anderen, het gevoel van anders of niet normaal zijn versterkt. Dit draagt dan niet bij aan een gezond zelfbeeld of zelfvertrouwen. Bij andere mensen of kinderen kan het juist heel helend en troostend werken als ze na al die jaren zoeken en worstelen eindelijk ontdekken dat er niks mis met ze is, maar dat wat ze ervaren een naam heeft en dat er veel meer mensen zijn die dezelfde dingen ervaren. Het kan ook ruimte geven voor de vele mooie kanten die er zitten aan (hoog)sensitivititeit, zoals een grotere creativiteit, groot empathisch vermogen, levendige fantasie en nog veel meer. Ook voor ouders van hoogsensitieve kinderen is het soms fijn dat de gevoeligheid van hun kind een naam krijgt, omdat dit handvatten geeft om hun kind beter te begrijpen en begeleiden.
Pas op voor tunnelvisie
Een risico van een dergelijk labeltje is dat er tunnelvisie ontstaat en alle klachten die iemand ervaart onder deze noemer worden geschaard en andere aspecten of problemen over het hoofd worden gezien. Vooral omdat hoogsensitiviteit overlap heeft met verschillende psychische problemen en stoornissen, zoals trauma, angststoornissen, psychosomatische stoornissen, ADHD, autisme, angststoornissen en Borderlineproblematiek. Ook lijken de kenmerken van hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid op bepaalde punten op elkaar. Dat kan soms best verwarrend zijn! Het is daarom belangrijk om altijd met een open vizier te blijven kijken naar iemand en oog te houden voor wat er nog meer zou kunnen spelen.
Even nascholen
Omdat ik toch nieuwsgierig bleef naar hoe er vanuit de wetenschap naar hoogsensitiviteit wordt gekeken en of een onderscheid tussen een sensitief en een hoogsensitief persoon nu nodig is, volgde ik onlangs een nascholing over dit onderwerp en verdiepte ik me in literatuur die over hoogsensitiviteit is verschenen. Dit was zeer inspirerend en verhelderend en beantwoordde veel van bovengenoemde vragen. Een selectie van de vergaarde informatie zal ik hieronder beschrijven.
Hoogsensitiviteit bezien vanuit de wetenschap
De term hoogsensitiviteit werd in 1997 geïntroduceerd door Dr. Elain E. Aron, een Amerikaanse psychotherapeute en universitair docent psychologie en haar man Arthur Aron. Samen deden zij sinds de jaren 90 wetenschappelijk onderzoek naar het verschijnsel hoogsensitiviteit. Zij kwamen tot de conclusie dat hoogsensitiviteit een biologische eigenschap is die zowel bij mensen als dieren voorkomt.
Volgens Aron en Aron is er bij hoogsensitiviteit sprake van een verhoogde gevoeligheid voor externe prikkels die je kunt onderverdelen in de volgende 4 kenmerken:
- Diepgaande verwerking van informatie: dit leidt tot bedachtzaamheid.
- Sterker reageren op situaties die als stressvol ervaren worden
- Intense emotionele reacties
- Verhoogde gevoeligheid voor zintuiglijke prikkels, zoals licht, geluid, geur, smaak
Professor Elke van Hoof voegde dit in 2016 samen tot de volgende 3 kenmerken:
- Sensitiviteit
- Overprikkeling
- Afwachtendheid
Geen diagnose, maar een eigenschap
Prof. Dr. A.M.T. Bosman (1956), hoogleraar bij de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen, benadrukt dat hoogsensitiviteit geen diagnose is, maar een eigenschap die een deel van de mensen karakteriseert. Simpel gezegd: je hebt het niet, je bent het. Zowel bij hoogsensitieve mensen als dieren heeft het gedrag een hoog kat uit de boom-kijk karakter.
De hoogsensitieve koolmees
Kees van Oers schreef zelfs een proefschrift over hoogsensitiviteit bij koolmezen. In tegenstelling tot de brutale en snelle koolmees is de hoogsensitieve koolmees afwachtend, verlegen en timide. Evolutionair gezien zijn beide reactietypen, het proactieve type (de brutale koolmees) en het reactieve type (de afwachtende koolmees) van belang.
Hoogsensitiviteit is zichtbaar in de hersenen!
De eerder genoemde diepgaande verwerking van informatie is ook terug te zien op MRI-scans. Bij hoogsensitieve mensen slaan meer gebieden in de hersenen aan dan bij niet-hoogsensitieve mensen bij eenzelfde hoeveelheid informatie. Zo krijgt de thalamus bij hoogsensitieve mensen meer prikkels door, zijn de hersengebieden voor de complexe verwerking van beelden actiever en is er meer activiteit in de spiegelneuronen. Je kunt het verschil tussen een hoogsensitief en een niet-hoogsensitief persoon dus gewoon zien op een hersenscan. Hoogsensitiviteit is dus meetbaar!
Zowel mannen als vrouwen
Volgens diverse bronnen is 15-20% van de wereldbevolking hoogsensitief. Hoogsensitiviteit komt evenveel voor bij mannen als vrouwen.
De introverte en de extraverte HSP-er
Volgens Aron zijn er zowel introverte als extraverte HSP-ers. Circa 30% van de hoogsensitieve personen is extravert, circa 70% introvert. De extraverten zijn de zogenaamde ‘sensation seekers’. Dit zijn mensen die wel van een kick houden en bijvoorbeeld aan bungeejumpen doen, maar die tegelijkertijd zeer nauwgezet zijn en van tevoren goed controleren dat alles voldoende gezekerd is
Kenmerken van hoogsensitiviteit
Hoogsensitiviteit is dus geen stoornis, maar een persoonlijkheidskenmerk dat zich kan uiten in:
- Een groot inlevingsvermogen
- Grotere emotionaliteit
- Soms opgewonden gedrag
- Moeite met verandering
- Je snel afgewezen kunnen voelen
- Gevoelens van boosheid en/of agressie
- Sterk rechtvaardigheidsgevoel
Hoogsensitiviteit is aangeboren, maar ook de omstandigheden spelen een rol!
Hoogsensitiviteit is dus een eigenschap. Anders gezegd: het is aangeboren. Toch is het niet zo dat alleen nature een rol speelt bij hoogsensitiviteit. Het maakt namelijk wel degelijk uit in welke omstandigheden je opgroeit. Gebleken is dat hoogsensitieve mensen onder slechte omstandigheden meer negatieve gevolgen van deze omstandigheden ondervinden dan niet-hoogsensitieve mensen. HSP-ers zijn dus gevoeliger voor negatieve omstandigheden. Omgekeerd is het ook zo dat hoogsensitieve mensen die in optimale omstandigheden opgroeien of leven juist weer meer positieve gevolgen van deze gunstige omstandigheden ervaren. Bij hoogsensitieve mensen hebben de omstandigheden dus meer impact.
De cruciale rol van het gezinsklimaat en de leefomstandigheden
Je kunt je dus voorstellen dat als een hoogsensitief kind in een veilig, liefdevol gezinsklimaat opgroeit waarin het goed begeleid wordt, het hier meer voordeel van ondervindt dan een ander kind. Een hoogsensitief kind dat opgroeit in een onveilig, instabiel gezin met weinig warmte en zorg zal echter een grotere kans hebben problemen of trauma te ontwikkelen onder invloed van deze omstandigheden. Ook voor volwassenen HSP-ers geeft dit belangrijke informatie. De omstandigheden die jij in je leven creëert, hoe je voor jezelf zorgt en welke keuzes je maakt hebben dus een groter positief effect dan bij een minder gevoelig persoon!
De HSP-er in het werk: risico om burn-out te raken
In het werk ligt er voor een hoogsensitief persoon een uitdaging. Een hoogsensitief persoon raakt door de diepgaande verwerking van informatie namelijk sneller overprikkeld. Dit geeft stress. Als er vervolgens onvoldoende herstel plaatsvindt, blijft het cortisol-level (het stresshormoon) te hoog. Als dit te lang duurt, kan dit leiden tot een toestand van uitputting, opbranden. Daarbij voldoet een hoogsensitief persoon vaak aan het zogenaamde burn-out-profiel: hij is betrokken, rechtvaardig, loyaal en perfectionistisch. Dat is fijn voor de werkgever, maar de hoogsensitieve persoon zal dus op moeten passen om niet burn-out te raken. Hierbij is soms therapie nodig voor het verminderen van het perfectionisme, het voelen en stellen van grenzen en het leren inbouwen van voldoende rust en hersteltijd.
Kwaliteiten van hoogsensitiviteit
We zouden het bijna vergeten te noemen, maar hoogsensitiviteit brengt naast uitdagingen ook heel veel kwaliteiten en positieve kanten met zich mee! Hoe meer je met de uitdagingen kunt omgaan, hoe meer ruimte er is voor de kwaliteiten. Om een paar kwaliteiten van de HSP-er te noemen:
- groot empathisch vermogen
- vermogen om non-verbale signalen op te pikken
- betrokkenheid
- loyaliteit
- rijke fantasie
- creativiteit
- intens beleven, genieten
- intuïtie
- rechtvaardigheidsgevoel
- oog voor detail
- weloverwogenheid
- zorgvuldigheid
- nuance in voelen, waarnemen en denken
Lichaamsgerichte therapie bij hoogsensitiviteit
Efficiënte begeleiding van mensen met (hoog)sensitiviteit moet mijns inziens gericht zijn op de volgende aspecten:
- erkenning van en steun bij de klachten die je ervaart
- psycho-educatie over wat het inhoudt om (hoog)sensitief te zijn en hoe dit werkt in jouw hersenen, lichaam en zenuwstelsel
- leren omgaan met de verhoogde gevoeligheid op emotioneel gebied: hoe ga je om met soms intense emoties, hoe uit of reguleer je deze en hoe herstel je weer
- onderzoek naar jouw lichamelijke signalen en de boodschap hierin; de taal van jouw lichaam leren verstaan en benutten
- versterken van jouw eigen stevigheid en aarding door middel van lichaamsoefeningen
- onderscheid tussen mijn en dijn; wat hoort bij mij en wat bij de ander?
- regulering van het zenuwstelsel door gericht met het zenuwstelsel te werken
- anders leren omgaan met prikkels; hoe kan je je meer afschermen, prikkels meer filteren en wat zijn jouw signalen van overprikkeling?
- het leren voelen en aangeven van grenzen
- vaardigheden leren om jezelf te reguleren bij overprikkeling, vermoeidheid, overbelasting en stress
- onderzoek naar en leren inzetten van hulpbronnen; wat helpt jou bij het omgaan met jouw gevoeligheid?
- verwerken van emotionele ervaringen die nog bepalend zijn in je leven
- leren hoe je goed voor jezelf kunt zorgen; keuzes maken, dagindeling, doseren van belasting, activiteiten, prikkels en inbouwen van hersteltijd
- leren omgaan met gevoelens van boosheid en agressie
- last but not least: verkennen van de kwaliteiten die jouw (hoog)sensitiviteit met zich meebrengt en kijken hoe je hier positief gebruik van kunt maken in jouw leven
Praktijk Souldrops biedt gerichte en professionele begeleiding bij (hoog)sensitiviteit
In mijn praktijk maak ik gebruik van een combinatie van werkvormen en therapieën die een efficiënte aanpak bieden voor het leren omgaan met (hoog)sensitiviteit. Zo werk ik naast het gesprek ook met jouw lichaam door middel van lichaamsoefeningen. Samen onderzoeken we hierbij wat jouw lichaam je vertelt. Primal Rebirth Therapie biedt de mogelijkheid om emoties te onderzoeken, te uiten en (oude) emotionele ervaringen te verwerken. Met behulp van lichaamsgerichte Traumatherapie reguleren we jouw zenuwstelsel, zodat de klachten van overprikkeling, overbelasting en stress afnemen. Tegelijkertijd leer je hierbij vaardigheden om jezelf te reguleren bij stress, overprikkeling, overbelasting en vermoeidheid. Ieder mens is verschillend, maar ook elke (H)SP-er is uniek! We zullen de begeleiding dus op maat maken en afstemmen op de klachten die jij ervaart en de vragen en behoeften die jij hebt.
Zoek je begeleiding bij jouw (hoog)sensitiviteit of zoek je hulp voor jouw kind? Of wil je weten wat ik voor jou kan doen?
Wil jij het omgaan met de uitdagingen van jouw hoogsensitiviteit ook graag in de vingers krijgen? Zodat je optimaal kunt genieten van de kwaliteiten die jouw hoogsensitiviteit met zich meebrengt? Je bent van harte welkom voor een vrijblijvend en gratis kennismakingsgesprek. We kijken dan samen naar jouw vraag en wat ik daarin voor je kan betekenen. Je kunt hiervoor het contactformulier op de site invullen, mij mailen of bellen. Je hebt dan binnen 24 uur je afspraak staan. Je bent van harte welkom in mijn praktijk!
He, eindelijk een evenwichtig artikel, waar ook de stand van de wetenschap in is meegenomen, terwijl het evengoed relevant blijft voor toepassing in het eigen leven.
Dank je wel!